Tony Blair werd ooit verkozen met de slogan “onderwijs, onderwijs en nog eens onderwijs”. Vandaag lijkt het “migratie, migratie en nog eens migratie” te worden. De resultaten van De Stemming zijn duidelijk: in juni zal het niet gaan over klimaat, onderwijs of gezondheid.
Hoe en waarom migratie dezer dagen centraal staat, is uiteraard voer voor debat. Heeft een groep kiezers het gevoel dat politici hun bezorgdheid over dat thema niet ernstig nemen? Is die bezorgdheid gebaseerd op feiten of is één partij groot geworden omdat ze het thema centraal stelt en andere dat nalaten? Het is maar een greep uit de vele vragen die zich aandienen.
Bovendien moeten we met nuance blijven spreken, want niet iedereen past in hetzelfde uniform. Het volledige rapport van De Stemming maakt met name duidelijk dat migratie “de electoraten het meest differentieert”. Kiezers van Vlaams Belang vinden migratie dubbel zo belangrijk als de gemiddelde kiezer, die daar dus anders over denkt of het thema als minder belangrijk ervaart. Die verscheidenheid vinden we helaas nauwelijks terug in het publieke debat. Terwijl Vlaams Belang likkebaardend migratie onder de aandacht brengt, schuwen de traditionele partijen het debat en nemen ze geheel of gedeeltelijk de radicaal-rechtse woordenschat over om ook een beetje ferm te klinken.
Podcast | Walgrave: “Met zo’n uitslag staat de N-VA voor duivels dilemma”
Als politiek de kunst van het mogelijke is, waarom zijn politici er dan zo bang van? Migratie is maar een van de grote vraagstukken van onze tijd en mits goede afspraken kunnen we er collectief beter van worden. De afgelopen jaren hebben we vooral symptoomdiscussies gevoerd over opvangproblemen. Het beleid krijgt moeilijk greep op de bootjes die blijven komen en er zijn geopolitiek voorlopig geen heldere oplossingen bedacht die migratie reguleren binnen bepaalde morele grenzen.
Toch moeten we ons afvragen of die opvangproblemen het symptoom zijn van een echt vluchtelingenprobleem, welk probleem dat dan is en of dat probleem erger wordt of net niet. Aan die vragen komen we nauwelijks toe. Het gaat minder over de feiten dan over hoe migratie wordt gepercipieerd en op dat vlak gaat Vlaams Belang duidelijk met de prijzen lopen.
Bij de radicaal-rechtse framing dat we overspoeld worden door een vluchtelingentsunami kun je nochtans vragen stellen, zo valt te lezen in Hoe migratie echt werkt van de Nederlandse socioloog Hein de Haas. De Haas is migratie-expert en wil met zijn boek mythes doorprikken. Zo valt het hem op dat er in Nederland geen principiële empirische link bestaat tussen het succes van radicaal-rechtse partijen en het niveau van migratie. Wilders, aldus de Haas, “vierde zijn eerste verkiezingswinst in een tijd dat Nederland een negatief migratiesaldo had. Het ligt niet primair aan de aantallen, maar aan de beleefde problematiek.” Die stelling herhaalde hij in de recentste weekendeditie van deze krant, al moeten we ze nuanceren omdat het zeker lokaal wel degelijk een bepalende rol kan spelen.
Podcast | Hoe kan de politiek omgaan met hét thema van de verkiezingen: migratie?
De feiten doen ertoe, maar vooral wie het discours over migratie domineert, haalt zijn slag thuis en wint er dus verkiezingen mee. Of die radicaal-rechtse verkiezingsoverwinningen tot het beloofde “met ons wordt het anders” leiden, is zeer de vraag. In landen waar radicaal-rechtse partijen aan de macht zijn, slagen ze er moeilijk in de felle beloftes waarmee ze tijdens de campagne de harten van de kiezers veroverden, waar te maken. In Italië, bijvoorbeeld, is de impact van Giorgia Meloni en haar partij Broeders van Italië op het migratiedossier bescheiden. De “zeeblokkade” die ze zou opwerpen, klonk stoer in haar speeches maar daar is voorlopig niets van te merken. Meloni trok zelfs de quota voor werkmigranten op wegens de grote krapte op de Italiaanse arbeidsmarkt. Die spagaat – stoere verkiezingspraat versus een pragmatisch beleid – lijkt opvallend genoeg voorlopig geen invloed te hebben op haar populariteit. Het argument dat radicaal-rechts maar eens moet meeregeren en daarna als vanzelf zal imploderen, is dus even weinig gestoffeerd als het migratiedebat zelf.
Als een thema vooral scoort op basis van hoe mensen het ervaren – perceptie – kun je alleen maar het debat en het beleid bijsturen door met die perceptie aan de slag te gaan. Stoppen met de woordenschat over te nemen die de perceptie in stand houdt, zou al een eerste stap kunnen zijn. Daarna kunnen we ons ten gronde afvragen hoe we meer greep krijgen op migratie, om op die manier te werken aan een humaan beleid in plaats van de feiten te ondergaan. Migratie is er altijd geweest en zal er altijd zijn. De vraag is hoe we ermee omgaan en hoe we dat beleid afstemmen op de talloze andere noden van deze tijd, noden waar mensen mogelijk niet wakker van liggen maar die daarom niet minder reëel zijn.