Het UZ Gent houdt niet langer bedden vrij specifiek voor covid-patiënten.
Alles komt terug, ook de discussie over zorgprioriteiten: moeten ziekenhuizen nog in lege covidbedden voorzien, nu blijkt dat niet-gevaccineerden oververtegenwoordigd zijn bij de opnames van covidpatiënten en de reguliere zorg in het gedrang brengen? Volgens hoofdarts Frank Vermassen van het UZ Gent is daar niet langer een draagvlak voor. Voorlopig wil men in het UZ niet langer bedden leeg laten staan ‘voor het geval dat’ – Vermassen noemt dat ‘de privileges van covidpatiënten’.
We zijn niet ver meer verwijderd van de redenering dat ‘ze’ het hadden kunnen voorkomen en dus een rij achteruit moeten. Dat zou zonder meer een precedent zijn in onze intensieve zorg, en daarom denken we beter twee keer na voor we een beslissing nemen.
Feilbare wezens
Dat we allemaal persoonlijk verant- woordelijk zijn voor onze gezondheid, klinkt goed als slogan, maar behoeft nadere analyse. Over welke verantwoordelijkheid spreken we? Vanuit welk gezondheidsbegrip? En welke factoren heb je als individu zelf in de hand?
Het beleid zal stapje per stapje opschuiven met verplichtingen tot we uitkomen bij de hamvraag: waarom hebben we de vaccinatie niet van meet af aan verplicht?
Neem nu het begrip verantwoordelijkheid. Dat kun je op de meest uiteenlopende manier invullen: zijn we verantwoordelijk voor alles wat we hebben gedaan in ons leven, of alleen voor zaken in de toekomst, nadat we erover geïnformeerd zijn? In het eerste geval spreken we over ‘verantwoordelijkheid met terugwerkende kracht’, de breedste invulling die je aan persoonlijke verantwoordelijkheid kunt geven. Dat zou betekenen dat je zelf moet opdraaien voor elke keuze die je in je leven heb gemaakt met gezondheidsschade tot gevolg, zelfs al wist je niet wat de gevolgen van die keuzes zouden zijn. Tegenstanders van zo’n brede invulling geven aan dat je alleen over verantwoordelijkheid kunt spreken in het geval van duidelijke informatie en vrije keuze. Zo kon je volgens hen rokers niets verwijten toen er geen duidelijke informatie ter beschikking was over de impact van roken.
Duidelijke informatie alleen volstaat echter niet. Niet iedereen is in staat wetenschappelijke informatie te verwerken en die om te zetten in gezonde keuzes. Om die zogeheten gezondheidsgeletterdheid te verwerven moet informatie toegankelijk en begrijpelijk zijn, iedereen bereiken en vervolgens leiden tot betere keuzes. Dat vraagt om veel meer dan enkele overheidscampagnes. En dan zijn er nog de determinanten van gezondheid, factoren die de individuele gezondheid sterk bepalen – zoals het opleidingsniveau van je ouders, de omgeving waarin je woont, je financiële middelen – maar het individu overstijgen.
Anders gezegd, de individuele verantwoordelijkheid voor je gezondheid wordt doorkruist door systemische factoren. Daardoor is het onredelijk om mensen individueel te straffen voor wat er structureel fout loopt. Sowieso gaat ons gezondheidssysteem er principieel van uit dat we feilbare wezens zijn en dus koppelen we het recht op zorg beter niet aan fout gedrag of slechte keuzes. Daarop maken we tot nu toe alleen een uitzondering bij wachtlijsten van orgaandonaties of bijvoorbeeld een behandeling die minder effectief zou zijn als mensen blijven roken of ander gedrag stellen dat de therapiewinst onmogelijk maakt.
Madame Soleil
Wat nu met mensen die zich niet laten vaccineren en daardoor de intensieve zorg overbelasten en de reguliere zorg in gevaar kunnen brengen? Is het gelegitimeerd om hen niet langer voorrang te geven? Eén factor pleit alvast in hun nadeel, voor zover we dan alleen spreken over mensen die om principiële redenen weigeren en over voldoende correcte informatie beschikken, zodat we van een vrije keuze kunnen spreken: hun weigering dreigt de urgente zorg van anderen in het gedrang te brengen. Die situatie is vergelijkbaar met de wachtlijsten van orgaandonaties. Daar staat tegenover dat de gezondheidsgeletterdheid over covid op een bedenkelijk peil staat.
Zelden heeft er zoveel desinformatie gecirculeerd als bij de coronavaccins. Sowieso zal schaarste in dezen de scherprechter zijn. Dat onze ziekenhuizen hierin verschillende spelregels zouden ontwikkelen, is niet wenselijk. We hadden al lang een beslissingskader moeten hebben, gebaseerd op weloverwogen en transparante parameters die overal en eenduidig gelden. Dan konden we mensen bij de opstart van de vaccinatiecampagne vertellen dat er consequenties verbonden zouden zijn aan een weigering op nietmedische gronden. Helaas is er alweer niet geanticipeerd op wat je van mijlenver zag aankomen. Daardoor lopen we nu het risico op arbitraire beslissingen of een opbod tussen ziekenhuizen.
Je hoeft geen Madame Soleil te zijn om te voorspellen wat de komende weken zal gebeuren: het beleid zal schoorvoetend stapje per stapje opschuiven met verplichtingen tot we uitkomen bij de hamvraag: waarom hebben we de vaccinatie niet van meet af aan verplicht? Dat debat was evenmin makkelijk geweest, maar misschien minder pijnlijk dan die over de mogelijke voorrang in de zorg.